Defnyddio Lympiau i Reoli Llau Môr mewn Ffermio Eogiaid

Yr Her

Bob blwyddyn mae angen 50 miliwn o ieir môr ar y diwydiant dyframaeth eogiaid yn Ewrop i fwyta parasit o'r enw 'llau pysgod' sy'n byw ar eogiaid. Mae llau pysgod yn barasitiaid allanol sy'n bwydo ar groen a mwcws eogiaid yr Iwerydd; gallant amharu ar dwf, iechyd a llesiant eogiaid, gan achosi colledion masnachol gwerth miliynau o bunnoedd i'r diwydiant yn fyd-eang. O ganlyniad i ymchwil gan y Ganolfan Ymchwil Ddyfrol Gynaliadwy (CSAR), mae modd meithrin ieir môr mewn amgylchedd a reolir. Mae ieir môr yn bysgod glanhau effeithlon sy'n bwyta'r parasitiaid hyn a gallant leihau'r angen i ddefnyddio cyffuriau yn erbyn llau môr 80%.

Y Dull

Mae'r CSAR wedi bod yn gweithio gyda ffermwyr eogiaid ac ieir môr ers 2015 i fridio ieir môr mewn modd cynaliadwy. Deilliodd tair her o’n dadansoddiad bwlch: 1) bridio ieir môr yn artiffisial mewn amgylchedd a reolir; 2) dethol yr unigolion gorau i reoli llau môr a 3) gwella llesiant yr ieir môr. Ar y cyd â phartneriaid diwydiannol, sefydliadau lles a myfyrwyr ôl-raddedig, aethom i'r afael â phob un o'r tair her:

1. I ddatblygu bridio artiffisial, aethom ati i greu naw Gweithdrefn Weithredu Safonol gan ganolbwyntio ar sgrinio am glefydau, ffrwythloni artiffisial a hwsmonaeth. Mae'r rhain i gyd ar gael i'w lawrlwytho.

2. Dangoswyd bod gan rai poblogaethau brodorol o ieir môr briodweddau sy'n golygu eu bod yn fwy addas ar gyfer dyframaeth, ac na ddylid trawsleoli'r rhain pan fo risg y gallent ddianc.

3. Yn ogystal, buom yn cydweithio â'n noddwyr masnachol i ddatblygu'r Mynegai Sgôr Llesiant Gweithredol cyntaf ar gyfer ieir môr.

Effaith

Mae rheoli llau môr yn costio mwy na £700M y flwyddyn i ffermwyr eogiaid byd-eang ac mae'n arwain at ostyngiad o 17% mewn twf ac yn amharu ar lesiant. Mae defnyddio pysgod glanhau yn fwy cost-effeithiol ac yn llai niweidiol na defnyddio cemegau i gael gwared ar lau. Am y rhesymau hyn, mae nifer y pysgod glanhau a ddefnyddir gan y diwydiant ffermio eogiaid wedi cynyddu'n aruthrol ers 2008 a defnyddiwyd cyfanswm o 50 miliwn yn 2020 (+15 miliwn yn y DU yn unig), ac ieir môr yw dros 64% o'r rhain. Hwylusodd ymchwil CSAR y broses o ddethol llinellau 'elît' o ieir môr sydd wedi ymaddasu’n well i oroesi mewn amgylcheddau a reolir, gan greu swyddi, gwella safonau llesiant a chwarae rôl allweddol yn adfywiad economaidd diwydiant dyframaeth pysgod esgyll yng Nghymru.

Gwnaethom roi sylw i lesiant ieir môr drwy drefnu a chynnal y Symposiwm Cyntaf ar Lesiant mewn Dyframaeth - Dangosyddion Llesiant ar gyfer Rhywogaethau Newydd (14 Mai 2020) a ddilynwyd gan y gweithdy cyfnewid gwybodaeth am lesiant ieir môr. Rhoddwyd sylw i'r digwyddiad hwn gan The Fish Site a chafodd ei ganmol gan y diwydiant.

Yn 2020, buom yn trefnu'r Ail Symposiwm am Lesiant mewn Dyframaeth: Dangosyddion Llesiant Gweithredol ar gyfer Pysgod. Bu dros 260 o gyfranogwyr o bob cyfandir yn cymryd rhanyn y gweminar.