Ymchwil Lumpfish

Ailgysylltu afonydd eogiaid Cymru

Mae darnio cynefinoedd sy'n cael ei achosi gan rwystrau yn y llif yn un o brif achosion colli bioamrywiaeth afonydd ac yn gyfrifol am ddirywiad eogiaid yr Iwerydd a physgod mudol eraill yng Nghymru, a mannau eraill.

Mae sefyllfa eogiaid yr Iwerydd yng Nghymru yn argyfyngus ac mae pob poblogaeth wedi cael ei datgan 'mewn perygl' neu 'mewn perygl yn ôl pob tebyg" gan Gyfoeth Naturiol Cymru. Mae ein hasesiadau diweddar yn dangos bod hyn yn rhannol oherwydd maint uchel darnio cynefinoedd.

Mewn cydweithrediad â'n partneriaid Cyfoeth Naturiol Cymru, Dŵr Cymru, Afonydd Cymru, Ymddiriedolaeth Afonydd Gorllewin Cymru a Sefydliad Gwy a Brynbuga byddwn yn dileu a/neu leddfu rhwystrau segur ac yn helpu i ailgysylltu cynefinoedd afonydd darniog ledled Cymru.

Yn ogystal, byddwn yn defnyddio ein ap Barrier Tracker i ymgysylltu â chymunedau lleol ac arddangos manteision cydweithio wrth adfer afonydd ymhlith y rheoleiddiwr, y darparwr dŵr, y gwyddonwyr a'r cymunedau afonydd lleol.

Darnio afonydd yng Nghymru

• Mae hyd cyfartalog segmentau afonydd sy’n llifo’n rhydd (h.y. y rhai rhwng rhwystrau olynol) yn llai na 7km yng Nghymru.
• Dwysedd rhwystr yw 0.63 rhwystr y km.
• Mae mwy na 23% o rwystrau yng Nghymru wedi darfod a gellid eu dileu.
• Rydym wedi nodi 50 o rwystrau blaenoriaeth y tu mewn i safleoedd gwarchodedig yn ein pum dalgylch targed.

Ein cynnig

I helpu i ailgysylltu pum afon eiconig eog yr Iwerydd yng Nghymru:

1. Cleddau Wen
2. Cleddau Ddu
3. Wysg
4. Tywi
5. Teifi

Er mwyn gwrthdroi'r effeithiau a achosir gan ddarnio cynefinoedd.
Bydd ailgysylltu cynefinoedd o ansawdd ar gyfer eogiaid o fudd i lawer o rywogaethau dyfrol eraill, gan gynnwys y fisglen berlog dŵr croyw, brithyllod y môr, llysywen bendoll y môr, cimwch yr afon crafanc wen, a’r dyfrgi Ewrasiaidd sydd angen afonydd sy’n llifo’n rhydd.

Helpu i ailgysylltu dros 100km o gynefinoedd afon tameidiog ledled Cymru
Byddwn yn dileu a/neu’n lleddfu rhwystrau segur i ailgysylltu er mwyn cyrraedd y targed hwn.

Defnyddio’r ap Barrier Tracker i ymgysylltu â chymunedau lleol
Bydd defnyddio’r traciwr rhwystr yn arddangos manteision cydweithio mewn adfer afonydd ymhlith y rheolydd, y darparwr dŵr, y gwyddonwyr a’r cymunedau afonydd lleol.

Amcanion y prosiect

1. gwella cyflwr pedwar safle afon gwarchodedig

2. helpu i wrthdroi colled bioamrywiaeth afonydd

3. gwneud eogiaid a rhywogaethau afonol eraill sydd mewn perygl yn llai ynysig

Afon

BYDD EIN PROSIECT O FUDD I BOBL A NATUR

Pysgotwyr

Bydd pysgotwyr yn elwa o gael stociau pysgod mwy gwydn a thoreithiog a mwy o gyfleoedd pysgota. Mae genweirio (5,514 o drwyddedau genweirio eogiaid a sewin yng Nghymru) yn ffynhonnell sylweddol o gyfoeth a thwristiaeth, a bydd cynnydd mewn pysgotwyr ac ymwelwyr awyr agored (cysylltiedig â natur) o fudd i gymunedau afonydd lleol.

Canŵ-wyr

Mae dros 2,700 o aelodau Canŵ Cymru a bydd afonydd sydd wedi’u cysylltu’n well hefyd yn cynnig gwell cyfleoedd ar gyfer canŵio sydd ar hyn o bryd yn gyfyngedig iawn yng Nghymru oherwydd darnio afonydd.

Hydroleg afonydd

Bydd cael mwy o afonydd sy'n llifo'n rhydd hefyd yn gwella hydroleg afonydd, yn hwyluso cludo gwaddodion ac yn gwella gweithrediad afonydd a'r gwasanaethau ecosystem y mae afonydd yn eu darparu.

Bioamrywiaeth

Mae afonydd iach yn afonydd sy'n llifo a bydd afonydd sydd wedi'u cysylltu'n well yn gwella gwerth bioamrywiaeth y safleoedd gwarchodedig rydym yn eu targedu yn y pum dalgylch eog. Yn olaf, bydd cael gwared ar rwystrau anarferedig yn helpu i leihau’r perygl o lifogydd ac yn hyrwyddo mabwysiadu datrysiadau sy’n seiliedig ar Natur (NbS) ar gyfer rheoli llifogydd.