Gwella Asesu Canlyniadau Cleifion sydd wedi cael Niwed i'r Ymennydd

Yr Her

Mae mwy na 1.3 miliwn o bobl yn y DU yn byw gydag effeithiau hirdymor ar ôl cael niwed i'r ymennydd (ABI), sy'n effeithio ar un teulu ym mhob 300 ac yn costio tua £15 biliwn y flwyddyn i economi'r DU; tua 10% o gyllideb flynyddol y GIG. Mae ABI yn cyfeirio at niwed i'r ymennydd sydd wedi digwydd ers cael eich geni, er enghraifft o ganlyniad i ddamwain traffig ar y ffordd, cwymp neu strôc, a gall arwain at batrwm cymhleth o anabledd sy'n cynnwys newidiadau gwybyddol, mewn hwyliau ac o ran ymddygiad. Defnyddir y term 'anabledd niwroymddygiadol' (NBD) i gwmpasu'r ystod o anableddau sydd yn aml yn arwain at newidiadau cynhwysfawr mewn cymeriad neu bersonoliaeth person ar ôl cael niwed i'r ymennydd, gan gysylltu presenoldeb NBD ag ansawdd bywyd llai, anfantais gymdeithasol a chanlyniadau adsefydlu gwaeth. 

O ganlyniad, mae sicrhau bod gan weithwyr iechyd proffesiynol fodd i ganfod nodweddion penodol NBD yn ddibynadwy o'r camau adsefydlu cynnar, pan fydd cymorth ar gael yn hwylus, a llywio penderfyniadau clinigol a thriniaeth drwy gydol y cyfnod adsefydlu, yn hynod bwysig. 

Y Dull

Er gwaethaf yr effaith sylweddol y mae niwed i'r ymennydd yn ei chael ar y person, ei deulu, a'r gymuned ehangach, mae canfod presenoldeb NBD ar ôl cael niwed i'r ymennydd wedi profi'n heriol i weithwyr proffesiynol meddygol ac iechyd. Yn rhannol, mae hyn oherwydd nad ydynt wedi cael mynediad at ddulliau asesu dibynadwy i'w helpu.

Er enghraifft, darganfu adolygiad gan y tîm ymchwil ym Mhrifysgol Abertawe fod llawer o ddulliau NBD yn anaddas at y diben. Yn aml, roeddent yn seiliedig ar argraffau goddrychol yn hytrach nag arsylwadau gwrthrychol, nad oeddent yn dilyn modelau adsefydlu cyfoes, ac ni ddyfeisiwyd rhai ohonynt gan ystyried symptomau NBD nac ar gyfer pobl sydd wedi cael niwed i'r ymennydd.

Felly, nod yr ymchwil hon oedd llenwi'r blwch sylweddol hwn a diwallu'r angen clinigol drwy ddatblygu dull NBD newydd a dibynadwy - y St Andrew - Graddfa Canlyniadau Niwroymddygiadol Abertawe.

Ar y dechrau, datblygwyd eitemau posibl ar gyfer y dull newydd ar sail fframwaith Dosbarthiad Rhyngwladol Gweithredu, Anabledd ac Iechyd Sefydliad Iechyd y Byd. Yna mireiniwyd eitemau ymhellach drwy gyfweliadau â pherthnasau goroeswyr ABI, cyn i grŵp amlddisgyblaethol o weithwyr proffesiynol ddosbarthu goroeswyr ABI yn unol â'r set o eitemau wedi'u mireinio. 

Yna defnyddiwyd dadansoddiadau ystadegol trwyadl, gan ddangos bod y dull newydd yn gallu gwahaniaethu rhwng unigolion sydd wedi cael niwed i'r ymennydd a'r rhai nad ydynt wedi'i gael, nodi a monitro presenoldeb NBD dros amser, a darparu sail unigryw ar gyfer cynllunio a gwerthuso triniaeth. Mae gwaith dilynol hefyd wedi ychwanegu system sgorio atodol at y dull er mwyn cyfleu effaith cymorth a gafwyd ar raddfeydd NBD, gan gefnogi gofal cleifion a phenderfyniadau clinigol ymhellach. 

Effaith

• Mae'r dull wedi cael ei fabwysiadu'n helaeth yn genedlaethol ac yn rhyngwladol - mae ar gael mewn wyth iaith (Cymraeg, Saesneg, Sbaeneg, Ffrangeg, Almaeneg, Daneg, Islandeg a Bengaleg) ac mae ganddo ddefnyddwyr cofrestredig mewn o leiaf 18 gwlad.
• Mae wedi'i fabwysiadu gan sawl darparwr adsefydlu ABI arbenigol ar raddfa fawr, gyda defnyddwyr cofrestredig mewn mwy na 150 o wasanaethau yn y sector cyhoeddus a darparwyr iechyd preifat yn y DU yn unig, gan gynnwys mwy na 60 Ymddiriedolaeth GIG.
• Mae’r Offeryn “wedi llenwi bwlch sylweddol yn yr ystyr ei fod wedi helpu i nodi’n well yr agweddau niwro-ymddygiadol llai mesuradwy ond sy’n aml yn fwy analluog o anaf trawmatig i’r ymennydd” ac “mae wedi arwain at gyflawni canlyniadau gwell i gleifion nag a fyddai wedi bod yn wir fel arall” ( Tystebau Defnyddiwr Terfynol).

• Mae'r dull wedi cael ei sefydlu mewn systemau cofnodion cleifion electronig a'i gymeradwyo gan sefydliadau proffesiynol/meddygol.
• Yn ogystal â chefnogi archwiliadau clinigol ac ymchwil, defnyddir y dull hefyd mewn ymarfer meddygol-gyfreithiol ar gyfer ymgyfreithiad anafiadau personol ac esgeulustod clinigol, lle mae'n helpu i hysbysu'r llysoedd o ran taliadau iawndal.
• Hefyd, mae'r dull wedi cefnogi'r gwaith o sefydlu'r Clinig Niwed i'r Ymennydd cyntaf yn Dhaka, Bangladesh, lle mae'n cefnogi goroeswyr a'u helpu i godi ymwybyddiaeth ymhlith rhanddeiliaid.